Intellectual Property Rights (Patent)
Fikri Mülkiyet Haklarını Eserler üzerindeki haklar ve Sınai Haklar olarak iki bölümde düşünebiliriz.
İnsanın yaratıcı ve kendine özgü faaliyetleri ile ortaya çıkan, roman, şiir, resim, bilgisayar programı, şarkı, makale gibi şekillerde somutlaşan, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda sayılan eser türlerine dâhil ürünler Eser kavramıyla karşımıza çıkar. Bir eserin korunabilmesi için sözü edilen kanun kapsamında İlim ve Edebiyat Eseri, Müzik Eseri, Sinema Eseri ya da Güzel Sanat Eseri Kategorilerinden birine dâhil olması gerekir. Eserin korunması için tescili gerekmez. Eser meydana getirildiğinde, eser sahibi aynı kanunda kendisine tanınan, herkese karşı ileri sürebileceği çoğaltma, yayma, işleme, umuma iletme, temsile ilişkin mali haklar ile eserin umuma arzı, eserde isminin kullanılması ve eserin değiştirilmesini önleme haklarının sahibi olur. Manevi hakların devri mümkün değildir. Aksine sözleşme yoksa tüzel kişiliklerde çalışanların ürettikleri eserler üzerindeki mali hakları kullanma yetkisi tüzel kişiliğe aittir. Eserlere ilişkin mali haklar sözleşme ile devredilebilir. Ancak sözleşmenin yazılı olması ve hangi hakların hangi koşullarda devredildiğinin açıklanmış olması gerekir. Hakların ihlali halinde cezalandırma talebiyle şikâyet ve/veya hukuk davaları açılması mümkündür.
Sınai haklar; marka, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, coğrafi işaretler, ticari unvanlar gibi ticaret ve sanayiye ilişkin haklardır. Tescil edilerek veya tescil edilmeden hukuken korunabilirler. Marka, bir işletmenin ürün ve hizmetlerinin başkalarının ürün ve hizmetlerinden ayrılmasını sağlayan işaretlerdir. Ayırt edici, çizimle görüntülenebilen ve çoğaltılabilen işaretler tescil edilebilir. Patent ve faydalı modeller, buluşlara ilişkindir. Yeni, tekniğin bilinen durumunu ilerleten ve sanayiye uygulanabilen buluşlar tescil edilebilir. Faydalı modelin tescili için tekniğin bilinen durumunu ileri götürme koşulu aranmaz. Yeni ve ayırt ediciliğe sahip endüstriyel tasarımlar tescil edilebilir. Endüstriyel tasarım ürünün görünümüne ilişkindir. Coğrafi işaretler, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren ad veya işaretlerdir. Bu sınai haklar, yazılı sözleşme ile devredilebilir ya da lisans verilebilir. Coğrafi işaretler de tescille korunur. Mikroçip tasarımları ise Entegre Devre Topoğrafyaları Kanunu ile korunmaktadır. Tescil edilmeyen sınai haklar TTK’na göre haksız rekabetle korunurlar. Sınai haklara tecavüz halinde, marka hakkı ihlali veya haksız rekabette cezai şikâyet, marka, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, coğrafi işaretler için hukuk davaları açılması mümkündür.
Fikri mülkiyet varlıkları ekonomik kazanç ve gelişme için ticarileştirilebilir. Hakların kullanılması, devri veya lisans verilmesi yoluyla yapılacak ticarileştirmeler, büyümeyi amaçlayan şirketlerin en önemli gelir kaynaklarındandır. Doğru fikri mülkiyet stratejisi ve yatırımları ile şirketlerle birlikte ülkenin ekonomik ve teknolojik gelişimine önemli katkı sağlar.
Fikri Mülkiyet Haklarını Eserler üzerindeki haklar ve Sınai Haklar olarak iki bölümde düşünebiliriz.
İnsanın yaratıcı ve kendine özgü faaliyetleri ile ortaya çıkan, roman, şiir, resim, bilgisayar programı, şarkı, makale gibi şekillerde somutlaşan, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda sayılan eser türlerine dâhil ürünler Eser kavramıyla karşımıza çıkar. Bir eserin korunabilmesi için sözü edilen kanun kapsamında İlim ve Edebiyat Eseri, Müzik Eseri, Sinema Eseri ya da Güzel Sanat Eseri Kategorilerinden birine dâhil olması gerekir. Eserin korunması için tescili gerekmez. Eser meydana getirildiğinde, eser sahibi aynı kanunda kendisine tanınan, herkese karşı ileri sürebileceği çoğaltma, yayma, işleme, umuma iletme, temsile ilişkin mali haklar ile eserin umuma arzı, eserde isminin kullanılması ve eserin değiştirilmesini önleme haklarının sahibi olur. Manevi hakların devri mümkün değildir. Aksine sözleşme yoksa tüzel kişiliklerde çalışanların ürettikleri eserler üzerindeki mali hakları kullanma yetkisi tüzel kişiliğe aittir. Eserlere ilişkin mali haklar sözleşme ile devredilebilir. Ancak sözleşmenin yazılı olması ve hangi hakların hangi koşullarda devredildiğinin açıklanmış olması gerekir. Hakların ihlali halinde cezalandırma talebiyle şikâyet ve/veya hukuk davaları açılması mümkündür.
Sınai haklar; marka, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, coğrafi işaretler, ticari unvanlar gibi ticaret ve sanayiye ilişkin haklardır. Tescil edilerek veya tescil edilmeden hukuken korunabilirler. Marka, bir işletmenin ürün ve hizmetlerinin başkalarının ürün ve hizmetlerinden ayrılmasını sağlayan işaretlerdir. Ayırt edici, çizimle görüntülenebilen ve çoğaltılabilen işaretler tescil edilebilir. Patent ve faydalı modeller, buluşlara ilişkindir. Yeni, tekniğin bilinen durumunu ilerleten ve sanayiye uygulanabilen buluşlar tescil edilebilir. Faydalı modelin tescili için tekniğin bilinen durumunu ileri götürme koşulu aranmaz. Yeni ve ayırt ediciliğe sahip endüstriyel tasarımlar tescil edilebilir. Endüstriyel tasarım ürünün görünümüne ilişkindir. Coğrafi işaretler, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren ad veya işaretlerdir. Bu sınai haklar, yazılı sözleşme ile devredilebilir ya da lisans verilebilir. Coğrafi işaretler de tescille korunur. Mikroçip tasarımları ise Entegre Devre Topoğrafyaları Kanunu ile korunmaktadır. Tescil edilmeyen sınai haklar TTK’na göre haksız rekabetle korunurlar. Sınai haklara tecavüz halinde, marka hakkı ihlali veya haksız rekabette cezai şikâyet, marka, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım, coğrafi işaretler için hukuk davaları açılması mümkündür.
Fikri mülkiyet varlıkları ekonomik kazanç ve gelişme için ticarileştirilebilir. Hakların kullanılması, devri veya lisans verilmesi yoluyla yapılacak ticarileştirmeler, büyümeyi amaçlayan şirketlerin en önemli gelir kaynaklarındandır. Doğru fikri mülkiyet stratejisi ve yatırımları ile şirketlerle birlikte ülkenin ekonomik ve teknolojik gelişimine önemli katkı sağlar.